نوشته ها در دسته بندی: دانستنی ها

علم معدنکاری و صنایع وابسته به آن در کشور ما سابقه بس طولانی دارد. وجود آثار فعالیت های معدنی و ذوب فلزات در نواحی مختلف نشان دهنده سابقه طولانی معدن کاری در ایران و شناخت ایرانیان از علوم مربوطه است. صدها نام به جا مانده از روزگاران گذشته مانند آهنگران، کوه زر، زرشوران، کوه سرمه، کوه نقره و طالمسی گواه این مدعاست.

در بسیاری از معادن فعلی ایران آثار معدنکاری قدیمی وجود دارد از جمله این معادن میتوان معادن سرب و روی نخلک در حوالی انارک، معدن مس عباس آباد در حوالی شاهرود، معدن سرب آهنگران در حوالی ملایر، سرب و روی ایران کوه در نزدیکی اصفهان و معدن سرب و روی نمار در حوالی ده نمار از توابع بلده را نام برد.

معدنکاری باستانی که در اصطلاح معدنکاری شدادی نیز گفته می‌شود، به طور سنتی در هزاره چهارم قبل از میلاد و احتمالا قبل از آن انجام می‌شده است. بازمانده چوب‌های مورد استفاده برای کوه‌های ذوب شدادی در چند ناحیه کرمان آزمایش شده و سن رادیومتری را با روش رادیوکربن ۵۰۰۰ سال قبل تعیین کرده است (امامی ۱۳۷۵).

کوره‌های قدیمی ذوب فلزات و سرباره‌های باقی مانده از آنها دلالت بر فعالیت‌های بی وقفه معدنکاری در مقیاس وسیع در فلات ایران دارد. کوره‌های ذوب و سرباره‌های باقی مانده آنها از دامنه رشته کوه‌های سر به فلک کشیده زاگرس در غرب و البرز در شمال گرفته تا اعماق کویر یزد و دامنه رشته کوه‌های بلوچستان همراه با سرباره‌های معدن مس مثل چهل کوره واقع در ناحیه کراوه و معادن متروکه مس بین ناحیه خارستان و بیدستر تفتان گرفته تا کوه‌های مرکزی ایران دیده می شوند (کیا ۱۳۷۴).

شواهد دیرین شناسی نشان می‌دهد که شمال و مرکز ایران قدیمی‌ترین مناطق متالوژنی در دنیای قدیم بوده‌اند و ساکنان فلات ایران جزو اولین اقوامی بوده‌اند که به کشف فلز دست یافته‌اند.

معدنکاران ایرانی در استخراج مواد مهارت زیادی داشته‌اند. دلیل این ادعا وجود شبکه وسیع حفریات زیرزمینی معدن قدیمی فیروزه نیشابور است که طی چند هزار سال به وجود آمده و در بعضی مواقع برای پیشگیری از ریزش آن از ستون‌ها و داربست‌هایی استفاده شده است که امروزه مایه‌ی حیرت اهل فن می‌باشد (کیا ۱۳۷۴).

آثار سفالینه و سنگینه‌های کشف شده و در برخی معادن دال بر قدمت صنعت معدنکاری در ایران پیش و پس از اسلام بوده و از طریق این گونه ابزار مشکوفه می‌توان تاریخچه معادن را شناسایی و تاریخ دقیق شروع به کار این حرفه را در کشور تعیین کرد. یکی از قدیمی‌ترین مناطق سکونت در فلات ایران که قدمت آن به هزاره ششم قبل از میلاد می‌رسد، تپه سیلک بوده است که در ۵ کیلومتری غرب کاشان و سر راه فین قرار دارد.

کاوش‌های تپه سیلک به وسیله یک هیئت فرانسوی به سرپرستی گیرشمن در سال ۱۹۳۳ میلادی انجام شده است که از طرف موزه لوور ماموریت داشته‌اند. در سیلک بهتر از سایر نقاط ایران میتوان آثار نحوه سکونت انسان‌های ما قبل تاریخ ایران و نیز سیر تکاملی پیشرفت فرهنگ آنها را مشاهده کرد. در سیلک آثار دوران‌های مختلف تکامل بشر اولیه کشف شده اند.

آثار کشف شده نشان می‌دهد که کشاورزی اولیه، گله داری و استفاده از فلزات در این محل بیش از سایر نقاط ایران انجام می‌گرفته است. در سیلک قدیمی‌ترین آثار مسی متعلق به ۴۱۰۰ سال قبل از میلاد کشف شده است که به روش سرد چکش کاری شده‌اند. از این واقعیت چنین استنباط می‌شود که در سیلک گذر از عصر حجر به عصر فلزات در هزاره پنجم پیش از میلاد صورت گرفته است.

عدم کشف کوره‌های ذوب مس متعلق به آن دوران و همچنین شکل ابزارهای کشف شده موید این نظریه است که ابزار آلات ساخته شده در آن دوران در اثر چکش کاری مس آزاد ساخته شده‌اند. در سیلک آثار مربوط به عصر مفرغ (اواخر هزاره چهارم تا عصر آهن یعنی تا هزاره دوم قبل از میلاد) از مس و مفرغ از جمله سنجاق، دست بند، قلاب کمر و… کشف شده است (صمصادی مهاجر ۱۳۶۹).

از بررسی آثاری که از تپه زاغه (سگزآباد قزوین) به دست آمده و نیز برداشتی که از نحوه زندگی ساکنان آن منطقه شده است، چنین استنباط می شود که ساکنان آن از نظر دامداری، کشاورزی و زندگی در ساختمان‌های گلی جزو پیشرفته ترین اقوام فلات ایران بوده اند. زیرا در این منطقه از جمله قدیمی‌ترین روش‌های احیای سنگ مس و نیز ذوب و ریخته گری مس، کشف شده است که متعلق به ۴۹۰۰ سال قبل از میلاد می‌باشد چون آثار کشف شده مبتنی بر وجود کارگاه‌های متالوزی در سگزآباد، قدیمی تر از آثار پیدا شده در سیلک دیده است لذا احتمال میرود اولین متالوژیست‌های ایرانی نخستین تجارب عملی خود را در این محل بدست آورده باشند (صمصادی مهاجر ۱۳۶۹).

ناحیه دیگر متالوژی در ایران قدیم، تپه حصار در حوالی دامغان در ۳۶۱ کیلومتری تهران بوده است. ساکنان این منطقه همانند مردم سیلک به ساختن آلات و ابزار مسی مانند خنجر، سنجاق، میخ و میله تسلط داشته اند. ابزارهای مسی کشف شده در این منطقه از مس خالص طبیعی می‌باشد. همچنین در این منطقه اشیای مفرغی نیز پیدا شده است که متعلق به ۳۶۰۰ تا ۳۲۰۰ سال قبل میلاد می‌باشند. به استناد آثار کشف شده میتوان این دوره را آغاز عصر مفرغ در ایران به شمار آورد.

در اواسط هزاره چهارم قبل از میلاد، گویا مردم تپه حصار نیز به روش‌های ذوب و ریخته گری مس در کارگاه‌های مس گری آشنا بوده اند و لذا احتمالا این منطقه نیز میتواند در زمینه متالوژی جزو پیشرفته ترین نقاط ایران قدیم به شمار آید (صمصادی مهاجر ۱۳۶۹).

همچنین از قدیمی ترین مراکز تولید مس در ایران “تل ابلیس” واقع در ۸۰ کیلومتری جنوب غربی کرمان، “تپه یحیی” واقع در ۲۲۵ کیلومتری جنوب کرمان، خبیص کرمان (شهداد کرمان) واقع در حاشیه غربی کویر لوت و “تل آتشی” در نزدیک بم هستند.

دکتر کالدول که در این زمینه در استان کرمان مطالعاتی انجام داده می‌نویسد: “در بین قطعات سفالینی که از طبقات اول و دوم تل ابلیس در کرمان جمع آوری کرده‌ایم، تعدادی از نمونه‌ها دارای بقایای رنگ مس بوده‌اند و چنین به نظر می‌رسید که از بقایای سفالین ذوب فلزات بوده باشند… پس از به دست آوردن نتایج آزمایش های رادیوکربن مشخص شد که این قطعات مربوط به توده‌های سفالین ذوب فلز بوده و ۶۰۰۰ سال قدمت دارند…. به نظر می‌آید منطقه تل ابلیس قدیمی ترین محل صنعت ذوب فلز در دنیا بوده است” (امامی ۱۳۷۵).

در دهه ی اخیر در خبیص کرمان در بیش از بیست منطقه و در زمینی به وسعت ۶۰ کیلومتر مربع، توده‌های سرباره متعلق به کوره‌های تولید مس، کشف شده است. در این منطقه، کارگاه های مس گری برای تولید مس، آن هم از سنگ معدنی پیدا شده که در آنها کوره‌ها و بوته‌هایی برای تولید مس وجود داشته است. این کوره‌ها به شکل مکعب مستطیل و به ابعاد ۵۰ سانتی‌متر و ارتفاعی حدود یک متر بوده و متغلق به هزاره چهارم و یا اواسط هزاره سوم پیش از میلاد می‌باشد.

در خبیص کرمان آثار هنری زیادی کشف شده که حدود ۲۰ درصد آنها فلزی است.از جمله این اشیاء می‌توان انواع ظروف، پیاله، دیزی‌های کوچک و بزرگ و درفش از جنس مس و مفرغ و نیز زیورآلاتی نظیر انگشتر، گوشواره و حلقه‌های مسی و نقره ای و طلایی و سنگ‌های مزین به طلا را نام برد (صمصادی مهاجر ۱۳۶۹).

از دیگر مناطق مهم معدنی ایران قدیم، طالمسی، مسکنی، انارک و نخلک می‌باشند. در کاوش‌هایی که تیله کوت به همکارانش از این منطقه به عمل آورده اند چند توده کوچک سرباره در کنار جاده طالمسی-مسکنی در فاصله ۵/۲ کیلومتری طالمسی و چند توده سرباره در مسکنی در ۵ کیلومتری طالمسی و نیز کوره کوجکی در تزدیکی معدن نو و توده‌های سرباره در فاصله ۲۰ کیلومتری جاده طالمسی-نائین پیدا کرده‌اند علاوه بر این توسط این محققین یک کارگاه تولید مس در ۷ کیلومتری غرب طالمسی و فاصله یک کیلومتری از جاده کشف شده است (صمصادی مهاجر ۱۳۶۹).

به طور کلی اشیای کشف شده در سراسر ایران نشان میدهد که اکثر نقاط ایران معادنی مختلفی وجود داشته و مورد بهره برداری قرار گرفته اند. یک کارشناس خارجی در دوره صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر می‌گوید: «من کشوری نمی شناسم که از حیث غنای فلزات خصوصا مس به پای ایران برسد. تقریبا در تمام استان های ایران یک معدن مس وجود دارد».

جالب توجه است که تعدادی از کانی‌ها و مواد معدنی نیز در ارتباط با ایران و به اسم دانشمند ایرانی نامگذاری شده‌اند.

اهمیت صنایع معدنی

اهمیت منابع معدنی چه در زمان صلح و چه در زمان جنگ بر کسی پوشیده نیست. در حقیقت میتوان گفت کشورهایی از نظر صنعتی موفقیت یافته‌اند که یا خود دارای منابع معدنی مهم بوده‌اند و یا به آسانی از منابع معدنی سایر کشورها بهره برداری کرده‌اند.

در بین منابع معدنی، سوخت‌ها و آهن در درجه اول اهمیت قرار دارند و در مرحله بعد مس، سرب و روی قرار می گیرند. موادی نظیر فسفات‌ها، پتاس، نیترات و گوگرد نیز برای صنایع شیمیایی اهمیت بسیار دارد. طلا و نقره گرچه با ارزش هستند ولی از نظر پایه گذاری صنایع اصلی، نقش چندانی ندارند.

رابطه استخراج معدن با سایر علوم و فنون

استخراج معدن را نمی‌توان به عنوان یک درس کاملا مستقل مورد مطالعه قرار داد بلکه این درس در حقیقت تلفیقی از سایر رشته‌های مهندسی نظیر عمران، مکانیکی، برق، شیمی و زمین‌شناسی است که این فنون، خود براساس علوم ریاضی، فیزیک و مکانیک، پایه گذاری شده‌اند.

طلا یک عنصر شیمیایی است که به راحتی با رنگ فلزی زرد آن قابل تشخیص است. به دلیل کمیاب بودن، مقاومت در برابر خوردگی، رسانایی الکتریکی، چکش‌خواری، شکل‌پذیری و زیبایی ارزشمند است. اگر از مردم بپرسید که طلا از کجا می‌آید، بیشتر آنها می‌گویند که شما آن را از معدن به دست می‌آورید، در یک نهر آب می‌کنید یا آن را از آب دریا استخراج می کنید. با این حال، منشا واقعی عنصر قبل از تشکیل زمین است. حال بهتر است بدانید، طلا چگونه تشکیل میشود؟ طلا بیشتر در کجا یافت می‌شود؟

چرا طلا مهم است

از تپه‌های اسرائیلی عصر مس تا گورستان وارنا بلغارستان در هزاره چهارم، از فراعنه مصر تا فاتحان اسپانیایی، جذابیت طلا – تأثیر قدرتمند آن بر ما  ثابت و غیرقابل انکار بوده است. در واقع مصریان طلا را “نفخه خدا” می نامیدند. و این فقط افراد باستانی نیستند که برای طلا ارزش زیادی قائل بودند. ناپلئون برای نشان دادن شکوه امپراتوری خود، پاریس را طلایی کرد، در حالی که اخیراً هیتلر به دنبال کنترل تمام طلاهای اروپا به عنوان حمایت از “رایش 1000 ساله” خود بود. چه افسانه‌هایی طلا را به کالایی با ارزش تبدیل کرده است و چه ویژگی های واقعی هنوز از آن به عنوان یک فلز گرانبها تا به امروز پشتیبانی می‌کند؟

 اول از همه، چیزی که یک فلز گرانبها را می سازد نادر بودن آن است. نادرتر از نقره یا مس، دو فلز دیگر که از دوران باستان استخراج می‌شدند، ارزش آن به نسبت بزرگتر بود. دوم، طلا خواص فوق العاده‌ای دارد. کدر نمی‌شود، کار کردن با آن بسیار آسان است، می‌توان آن را در سیم کشید، به صورت ورقه‌های نازک چکش کرد، با بسیاری از فلزات دیگر آلیاژ می‌شود، می‌توان آن را ذوب کرد و به اشکال بسیار دقیق ریخت، رنگ فوق العاده و درخشندگی بسیاری دارد. همه این خواص را می‌توان از زمان‌های قدیم مانند امروز، فقط با حرارت دادن قطعات طلا در دمای بالا و استفاده از ابزارهای ساده مانند چکش یا قالب، مهار کرد. به طور خلاصه، طلا بسیار به یاد ماندنی است، بنابراین نباید تعجب کرد که کاربرد اصلی آن در جواهرات است.

از زمان‌های بسیار قدیم، درخشش درخشان فلز نجیب به آن اجازه می‌دهد تا به صورت دلخواه‌ترین و نفیس‌ترین جواهرات جهان طراحی شود. حتی مناسب برای ملکه‌ها یا پادشاهان باشد. امروزه بیشتر طلایی که تازه استخراج شده یا بازیافت می‌شود در ساخت جواهرات استفاده می‌شود. حدود 78 درصد از طلای موجود، برخلاف ذخیره شده، هر ساله برای این منظور استفاده می‌شود.

نکات کلیدی: طلا چگونه تشکیل می‌شود؟

دانشمندان بر این باورند که تمام طلای روی زمین در برخورد ابرنواخترها و ستاره‌های نوترونی که قبل از تشکیل منظومه شمسی رخ داده است، به وجود آمده است. در این رویدادها، طلا در طول فرآیند r شکل گرفت. طلا در زمان شکل گیری سیاره به هسته زمین فرو رفت. فقط امروزه به دلیل بمباران سیارکی قابل دسترسی است. از نظر تئوری، امکان تشکیل طلا توسط فرآیندهای هسته‌ای همجوشی، شکافت و تجزیه رادیواکتیو وجود دارد. برای دانشمندان ساده‌ترین کار این است که طلا را با بمباران عنصر سنگین‌تر جیوه و تولید طلا از طریق فروپاشی تبدیل کنند. طلا را نمی‌توان از طریق شیمی یا کیمیا تولید کرد. واکنش‌های شیمیایی نمی توانند تعداد پروتون‌های یک اتم را تغییر دهند. عدد پروتون یا عدد اتمی هویت یک عنصر را مشخص می‌کند.

تشکیل طلای طبیعی

در حالی که همجوشی هسته‌ای در خورشید عناصر زیادی را می سازد، خورشید نمی‌تواند طلا را سنتز کند. انرژی قابل توجهی که برای ساختن طلا لازم است تنها زمانی اتفاق می‌افتد که ستاره‌ها در یک ابرنواختر منفجر شوند یا زمانی که ستاره‌های نوترونی با هم برخورد می‌کنند. در این شرایط، عناصر سنگین از طریق فرآیند جذب نوترون سریع یا فرآیند r تشکیل می‌شوند.

طلا کجا پیدا می‌شود؟

تمام طلای کشف شده روی زمین از بقایای ستارگان مرده به دست آمده است. با تشکیل زمین، عناصر سنگینی مانند آهن و طلا به سمت هسته سیاره فرو رفتند. اگر اتفاق دیگری رخ نمی‌داد، طلایی در پوسته زمین وجود نداشت. اما حدود 4 میلیارد سال پیش، زمین توسط برخورد سیارک‌ها بمباران شد. این ضربه‌ها لایه‌های عمیق‌تر سیاره را به هم زد و مقداری طلا را وارد گوشته و پوسته کرد. ممکن است مقداری طلا در سنگ معدن یافت شود. آن را به صورت پولک، به عنوان عنصر بومی خالص، و با نقره در الکتروم آلیاژ طبیعی رخ می‌دهد. فرسایش طلا را از مواد معدنی دیگر آزاد می‌کند. از آنجایی که طلا سنگین است، در بستر نهرها، رسوبات آبرفتی و اقیانوس ها غرق می شود و انباشته می شود. زمین لرزه نقش مهمی ایفا می‌کند، زیرا یک گسل در حال تغییر به سرعت آب غنی از مواد معدنی را از حالت فشرده خارج می‌کند. هنگامی که آب تبخیر می‌شود، رگه‌های کوارتز و طلا بر روی سطوح سنگ رسوب می‌کنند. فرآیند مشابهی در آتشفشان‌ها اتفاق می‌افتد.

طلا از کجا آمد؟

آزتک های باستان معتقد بودند طلا در واقع “عرق خورشید” است. اگرچه این درست نیست، این عبارت یک استعاره بسیار دقیق است. طلا، مانند بیشتر فلزات سنگین، از طریق فرآیندی به نام همجوشی هسته‌ای در درون ستاره‌ها جعل می شود. در آغاز، پس از انفجار بزرگ، تنها دو عنصر تشکیل شد: هیدروژن و هلیوم. چند صد میلیون سال پس از انفجار بزرگ، اولین ستارگان با آتش‌های هسته‌ای خود در حال شعله ور شدن بودند. این آتش‌های هسته‌ای عناصر سبک‌تر را با هم مجبور کردند تا عناصر کمی سنگین‌تر بسازند و این واکنش‌های هسته‌ای مقدار زیادی انرژی آزاد کردند. به تدریج، این ستارگان اولیه شروع به ساخت عناصری مانند کربن، نیتروژن، اکسیژن کردند – که از جدول تناوبی به سمت آهن حرکت می کنند. اما هنوز هیچ طلایی در جهان وجود نداشت. هنگامی که عناصر سبک این ستاره های قبلی برای سوزاندن تمام شد، آنها به ستارگان سنگین تر حمله کردند. در نهایت، همانطور که سیلیکون را برای ساختن آهن می سوزاندند، به عنوان یک ابرنواختر منفجر می شوند و برای چند لحظه کوتاه، هر ستاره به اندازه تمام ستاره های معمولی آن کهکشان انرژی آزاد می کند. در آن انفجار فاجعه بار، برای اولین بار. اتم‌های طلا ساخته شدند – و سپس همراه با باقی مانده‌های دیگر آن انفجار به کیهان پرتاب شدند. بر روی زمین، طلا سرانجام حدود 200 میلیون سال پس از شکل گیری سیاره به دست ما رسید، زمانی که شهاب سنگ های مملو از طلا و سایر فلزات سطح آن را بمباران کردند. در طول شکل گیری زمین، آهن مذاب به مرکز آن فرو رفت تا هسته را بسازد. این امر اکثریت قریب به اتفاق فلزات گرانبها سیاره مانند طلا و پلاتین را به همراه داشت. در واقع، فلزات گرانبها به اندازه کافی در هسته وجود دارد که تمام سطح زمین را با لایه ای به ضخامت چهار متر می‌پوشاند.

طلا در جهان چقدر است؟

مقدار طلای استخراج شده از زمین کسری ناچیز از جرم کل آن است. در سال 2016، سازمان زمین شناسی ایالات متحده (USGS) تخمین زد که 5،726،000،000 تروی اونس یا 196،320 تن ایالات متحده از آغاز تمدن تولید شده است. حدود 85 درصد از این طلا در گردش باقی می‌ماند. از آنجایی که طلا بسیار متراکم است (19.32 گرم بر سانتی متر مکعب)، فضای زیادی برای جرم خود نمی‌گیرد. در واقع، اگر تمام طلاهای استخراج شده تا به امروز را ذوب کنید، با یک مکعب به قطر 60 فوت مواجه خواهید شد! با این وجود، طلا چند قسمت در میلیارد از جرم پوسته زمین را تشکیل می‌دهد. در حالی که استخراج طلای زیادی از نظر اقتصادی امکان پذیر نیست، حدود 1 میلیون تن طلا در کیلومتر بالای سطح زمین وجود دارد. فراوانی طلا در گوشته و هسته ناشناخته است، اما از مقدار موجود در پوسته بسیار بیشتر است.

سنتز عنصر طلا

تلاش کیمیاگران برای تبدیل سرب (یا عناصر دیگر) به طلا ناموفق بود زیرا هیچ واکنش شیمیایی نمی‌تواند یک عنصر را به عنصر دیگر تبدیل کند. واکنش‌های شیمیایی شامل انتقال الکترون‌ها بین عناصر بوده که ممکن است یون‌های مختلف یک عنصر را تولید کند، اما تعداد پروتون‌ها در هسته یک اتم چیزی است که عنصر آن را مشخص می‌کند. تمام اتم‌های طلا دارای 79 پروتون هستند، بنابراین عدد اتمی طلا 79 است.

فرایند ساخت طلا

ساخت طلا به این سادگی نیست که مستقیماً پروتون‌ها را از عناصر دیگر اضافه یا کم کنیم. متداول ترین روش تغییر یک عنصر به عنصر دیگر (تبدیل) افزودن نوترون به عنصر دیگر است. نوترون‌ها ایزوتوپ یک عنصر را تغییر می‌دهند و به طور بالقوه اتم‌ها را ناپایدار می‌کنند تا از طریق واپاشی رادیواکتیو از هم جدا شوند. فیزیکدان ژاپنی هانتارو ناگائوکا برای اولین بار در سال 1924 با بمباران جیوه با نوترون ها طلا را سنتز کرد. در حالی که تبدیل جیوه به طلا ساده ترین است، طلا را می‌توان از عناصر دیگر – حتی سرب – ساخت! دانشمندان شوروی در سال 1972 به طور تصادفی محافظ سربی یک راکتور هسته‌ای را به طلا تبدیل کردند و گلن سیبورد در سال 1980 اثری از طلا را از سرب تبدیل کرد. انفجارهای تسلیحات گرما هسته‌ای باعث جذب نوترون مشابه فرآیند r در ستارگان می شود. در حالی که چنین رویدادهایی روشی عملی برای سنتز طلا نیستند، آزمایش‌های هسته‌ای منجر به کشف عناصر سنگین انیشتینیوم (عدد اتمی 99) و فرمیم (عدد اتمی 100) شد.

کشور پهناور ایران حدود ۷ درصد از معادن دنیا را با ارزش ۱۰۰ میلیارد دلار به خود اختصاص داده است. همچنین توانسته رتبه‌ی نخست در تولید گاز طبیعی و رتبه‌ سوم نفت جهان را با۱۵۸٫۷ میلیارد بشکه از آن خود کند..

اکثر این منابع طبیعی و معادن با ارزشی که خداوند به کشور ما ارزانی داشته است در محوطه باز و در کلاس جهانی قرار دارند. از این معادن می‌توان به معدن مس سرچشمه، معدن سنگ آهن سنگان، معدن روی مراغه، معدن گل گهر سیرجان و معدن روی انگوران اشاره نمود.

معادن ایران

همانطور که میدانید ایران از نظر ذخایر معدنی و زیر زمینی بسیار غنی است که با دارا بودن ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف شده، ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه و حدود ۶۸ نوع ماده معدنی غیرنفتی در بین ۱۵ قدرت معدنی جهان قرار گرفته است. مهمترین این معادن عبارتند از:

گاز طبیعی: گاز طبیعی نوعی سوخت فسیلی گازی شکل است که اثرات زیان‌آور کمتری نسبت به سوخت‌های فسیلی دیگر برجای می‌گذارد. همچنین بعنوان منابع تجدیدناپذیر شناخته می‌شود.

نفت: نفت یا پترولیوم یک مایع غلیظ و افروختنی با ‌رنگ‌های قهوه‌ای سوخته، سبز تیره و یا سیاه است که در لایه‌های بالایی بخش‌هایی از پوسته‌ی زمین پیدا می‌شود. طلای سیاه نام دیگر نفت است. این مایع ارزشمند جز سوخت‌های فسیلی و تجدید ناپذیر است.

آهن: فلز آهن با نماد شیمیایی Fe در نخستین دوره‌ی فلزهای واسطه جدول تناوبی قرار گرفته است. آهن از نظر جرم، بزرگترین عنصر سازنده زمین است. همچنین چهارمین عنصر متداول در پوسته و اصلی‌ترین عنصر سازنده‌ی هسته بیرونی و درونی زمین محسوب می‌شود.

زغال سنگ: این کانی سیاه رنگ از پسماند مواد گیاهی دوران‌های قدیم زمین‌شناختی به وجود آمده است. همچنین به‌عنوان ماده اولیه‌ی برخی صنایع شیمیایی برای تولید روغن، گاز، قطران، کُک و سوخت کاربرد دارد.

روی: روی یا زینک دارای رنگ سفید متمایل به آبی بوده که بر اثر مجاورت با هوا تیره رنگ می‌شود و در هنگام سوختن رنگ سبز براقی مشاهده می‌شود. روی چهارمین فلز مورد استفاده در دنیا است. همچنین در ساخت آلیاژهای مختلفی مانند فولاد گالوانیزه و برنج استفاده می‌شود.

سرب: سرب در طبیعت به شکل کانی به نام گالن پیدا می‌شود. این فلز تشعشعات هسته‌ای را از خود عبور نمی‌دهد.

مس: از ویژگی‌های فلز خالص مس می‌توان به شکل‌پذیری و رسانایی گرمایی و الکتریکی بالا،، نرم و چکش خوار بودن اشاره نمود. گفتنی است مس در برابر هوای آزاد به رنگ قرمز مایل به نارنجی است. بشر هزاران سال است که از این فلز استفاده می‌کند.

طلا: این فلز نرم و چگال و شکل‌پذیر به رنگ زرد روشن و براق است که در مجاورت هوا و آب زنگ نمی‌زند و تغییر رنگ نمی‌دهد. طلا صورت خالص در طبیعت به صورت دانه‌ای یا تکه‌ای در میان سنگ‌ها، کانی‌های بلوری شده و مواد ته‌نشینی آبرفتی یافت می‌شود.همچنین در میان کانی‌ها به صورت ترکیبی با دیگر عنصرها به ویژه تلوریم دیده شده اما فراوان نیست.

به روایت ایمیدرو کل ذخایر طلای معدنی شناخته شده در ایران حدود ۳۰۰ تن برآورد شده که عمده‌‌ی این معادن در موته-آستانه و منطقه‌های تکاب داشکسن و منطقه شرق ایران شامل تنگستن، حوزه فلززایی طلا، طلای ده سلم خوسف، پلی متال بینالود حوزه فلززایی مس، پلی متال خاش – زاهدان و آنتیموان قرار دارند.

سنگ‌های قیمتی: این سنگ‌ها به عنوان جواهر یا زیورآلات مانند فیروزه کاربرد دارند.

نقره: نقره فلزی سفیدرنگ، نرم، جذاب و براق که در مقایسه با تمامی عناصر از بالاترین میزان رسانایی الکتریکی و رسانایی گرمایی برخوردار است. این فلز در طبیعت به صورت خالص و هم به شکل آلیاژ طبیعی همراه با طلا و دیگر فلزات و در برخی سنگ‌های معدنی پیدا می‌شود. گفتنی است بیشترین تولید نقره جهان هنگام استخراج روی، نیکل، سرب و مس به دست می‌آید. ایران با ۳٫۴ میلیون اونس تولید نقره در رتبه نوزدهم دنیا قرار دارد.

منگنز: این فلز در طبیعت به صورت آزاد وجود ندارد و معمولا در مجاورت آهن است. یکی از مهمترین کاربردهای منگنز در آلیاژهای فلزی به‌ویژه فولاد ضدزنگ (استنلس استیل) است.

کرومیت: تنها سنگ معدن کروم کانی کرومیت است.

تیتانیوم: فلزی واسطه با رنگ نقره‌ای و براق است که چگالی آن کم بوده و از مقاومت بالایی در برابر خوردگی در آب دریا، تیزآب سلطانی و کلر برخوردار است.

اورانیوم: اورانیوم جزئی از خانواده آکتینیدها بحساب می‌آید و فلزی نقره‌ای-خاکستری رنگ است. این عنصر دارای خصلت ضعیف رادیواکتیو می‌باشد.

قلع: قلع در بسیاری از آلیاژها استفاده می‌شود. فلزی نقره‌ای رنگ بوده که خاصیت چکش خواری خوبی دارد و به سادگی اکسید نمی‌شود و در برابر خوردگی مقاومت دارد.

گچ: گچ به فرم قشرهای نسبتا ضخیم و کلفت یافت می‌شود که آن را از دل زمین استخراج می‌کنند. گچ در ایران تقریبا در تمام مناطق کشور مانند کویر مرکزی از جمله اطراف تهران، سمنان، آذربایجان، جاجرود، اطراف مشهد، هرمزگان و … یافت می‌شود.

نمک: این ماده معدنی عمدتا از سدیم و کلر تشکیل شده است که در علم شیمی آن را سدیم کلرید نیز می‌نامند. نمک خوراکی به شکل معدنی در رسوب‌ها همچین چین خوردگی و ته‌نشین‌ها یافت و به شکل سنگ نمک استخراج می‌شود. همچنین در آب دریاها به مقدار فراوان وجود دارد که قابل برداشت است.

مواد شیمیایی پوسر: ماده ای که برای درمان استفاده می‌شود.

مونجید

موقعیت ایران در منطقه

موقعیت ایران در منطقه و وجود کشورهای همسایه مانند عربستان و ترکیه که از از نظر ذخایر معدنی بسیار فقیر هستند و به دلیل آهنگ رشد و توسعه‌ی اقتصادی به منابع معدنی نیازمندند که ایران می‌تواند منبع خوبی برای تأمین نیاز آن‌ها بحساب بیاید. همچنین ایران با اختصاص ۱۸ درصد منابع گاز و ۹ درصد منابع نفتی به خود، توانسته جایگاه خوبی در میان کشورهای معدنی دنیا برای تأمین انرژی، فعالیت‌های معدنی به‌ ویژه در فرآوری و فلزات به دست آورد و با توجه به منابع زیادی که دارد قیمت انرژی تا ۵۰ درصد قیمت جهانی می‌باشد.

این موقعیت باعث ایجاد شرایطی شده که شرکت‌های بزرگ تمام عملیات مرتبط با معدن را در با قیمت تمام شده مناسب ایران انجام دهند و به بازارهای نزدیک منطقه صادر نمایند. همچنین وجود بازار مناسب مصرف در ایران و کشورهای منطقه،نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده بخش معدن، دسترسی به آب‌های آزاد و قیمت مناسب انرژی، ایران بعنوان یکی از کشورهای بسیار شاخص جهت سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ معدنی شناخته می‌شود.